چم بافي، مرواربافي و ترکه بافي- گردآوری و تنظیم زهره اشکیانی

حصیربافی یکی ازکهن ترین صنایع دستی ایران است ولی محصولات حصیری که در گیلان بافته می ‌شوند از ظرافت و زیبایی بیشتری نسبت به دیگر استانهای کشور برخوردارند که می‌ تواند به دلیل آب و هوای این منطقه‌ باشد. نقش هایی که در محصولات حصیری این خطه به کار می‌رود بیشتر هندسی است که‌ معمولا مشابه کنگره ‌های لوزی شکل و یا مربع با رنگهای شاد مانند سبز، قرمز، صورتی، زرد، نارنجی و گاهی نیز قهوه ‌ای هستند. در گذشته این فعالیت زنانه به عنوان یکی از اشتغالات فرعی خانوارهای روستایی و حتی شهری به ویژه در نواحی اطراف تالاب در کنار مشاغل اصلی محسوب شده و از اقبال زیادی برخوردار بوده و از منابع درآمد قابل توجه به شمار می‌رفته است.

در بافت حصیر از انواع گیاهان محلی و بومی از جمله گیاه «سوف» برای بافت زیرانداز و از گیاه «لی» برای بافت انواع زنبیل، سبد، کلاه، سفره استفاده می‌شود. نقوش به‌کار رفته در بافت زیراندازهای حصیری شامل نقش پا، سایه، گل وشه، لیلا لاچ، غازیانی، کاول لاچ، ثوریا لاچ، شمشیر لاچ، گل دسته لاچ، و قالی لاچ است. تا چند دهه پیش کف خانه های مردم گیلان را این حصیرها می پوشاند که علاوه بر زیبایی و استحکام، ساکنان آن را به خوبی از رطوبت مصون نگه می داشت و هماهنگی بسیاری با اقلیم منطقه داشت. میان سالان این خطه بیاد می آورند که زنهای خانه دوبار در سال قبل از فرا رسیدن بهار و پائیز آنها را بر سر نهاده و برای شستشوی آن به لب رودخانه ها می رفتند.

 شيوه کار چم بافي، مرواربافي و ترکه بافي به طور تقريبي مشابه يکديگر و شبيه بافت شعاعي بامبو است به اين طريق که بافندگان ابتدا ترکه‌هاي درخت را که ماده اوليه مورد مصرفشان است انتخاب و آن تعداد از ترکه‌هايي را که قابليت تقسيم شدن به دو ، سه يا چهار قسمت را دارند ابتدا برش طولي داده و سپس از نظر اندازه به طول‌هاي مورد نياز در آورده و در آب مي‌خيسانند تا انعطاف پذير و قابل استفاده شود. درمرحله بافت تعدا چهار عدد از ترکه‌ها در کنار يکديگر قرار گرفته و تعداد چهار يا پنج ترکه ديگر بصورت متقاطع روي آنها قرار مي‌گيرد تا تشکيل يک ستاره هشت پر را بدهد آنگاه به وسيله ترکه‌هاي باريک‌تري مهار شده و بافنده با ترکه‌هاي نازک عمل بافت را به شيوه يکي از زير، يکي از رو آغاز کرده و ترکه‌ها را بطور يک در ميان از لابلاي ترکه‌هايي که قبلاً بطور متقاطع روي يکديگر قرار گرفته عبور مي‌دهد و اين کار را تا تکميل قسمت کف شي که توليد آن مورد نظر است تعقيب مي‌کند. بعد از پايان کار بافت قسمت کف، در محلي که قرار است از آن جا به بعد لبه کار بافته شود عموماً صنعتگران به بافت حالت مارپيچي داده و کار را به شيوه قبلي ادامه مي‌دهند و انتهاي کار را نيز بصورت مارپيچ در آورده و سر ترکه‌هايي را که در واقع حالت تار کار را دارند به داخل قسمت مارپيچ خم مي‌کنند.                                             

انجام کار حصیر بافی شامل شش مرحله است که به ترتیب چیدن برگها ،خیساندن ،جدا کردن پرهای برگها از شاخه ها، رنگ آمیزی، بافتن حصیر و مراحل تکمیلی است. به گواه کتابهای تاریخی، این صنعت چنان در انزلی رونق داشت که یکی از تجار معروف حصیر در غازیان 100 تا 150 خانوار حصیرباف داشت، اما با دگرگونی شیوه زندگی، حصیر از شکل یک کالای اساسی و زیراندازی ضروری که افراد خانواده را از رطوبت زمین حفظ می کرد، خارج شد و فرش ماشینی به سرعت جای آن را گرفت. تولیدکنندگان نیز به جای بافت زیرانداز به بافت سفره، کلاه، زنبیل و غیره روی آوردند، متولیان حفظ صنایع دستی نیز دست روی دست گذاشتند و برای حفظ این هنر سنتی مردم گیلان چاره ای نیندیشیدند.

منابع: کتاب راه هنر-شماره 135 و وبلاگهای هنر حصیربافی و ایرانستان،حصیربافی گیلان، وبسایت بیتوته

 

گرد آوری و تنظیم: زهره اشکیانی