اقوام مختلف ايراني با توجه به فرهنگ و آداب و رسوم خاص خود داراي لباس هاي
مخصوصي هستند. زنان ایلیاتی، براي ايجاد
تنوع و خوش‌آيندي در اقليم‌هاي خشك و يك نواخت و دشت‌ها و بيابان ها يا سرزمين‌هاي سبز و خرم و تطابق خود با محيط، بیشتر از رنگ هاي شاد و
تركيب هاي زيبا برای لباسهای خود استفاده میکنند. زنان ترکمن پوشاك تزيين شده و
زيبايى دارند که از لحاظ برش ساده اما چشمگیر است و آن را می توان اینگونه تقسیم بندی کرد:
- کوی نک (پیراهن ): پیراهن زنان ترکمن یکسره و دامن آن تا قوزک پا می رسد. آستین
ها معمولا بلند است و از بالا به طرف مچ دست باریک می شود و حاشیه آن را به شکل ظریفی سوزن دوزی می کنند. یقه پیراهن
را حدود 15 سانتی متر به سمت پایین چاک می دهند و اطراف آن را قلاب دوزی می کنند
آنگاه این چاک را از قسمت بالا (زیر گلو) با وسیله تزیینی به نام ( گل یاقا / گل یقه)
می بندند تا سینه کاملا پوشیده بماند. پارچه آن معمولا از جنس ابریشم است که به وسیله
ی خود زنان و با دستگاهی ساده به نام تارا بافته می شود. امروزه با ماشینی شدن
دستگاه ها و عرضه انواع پارچه در مغازه ها، زنان ترکمن پارچه مورد نیاز خود را از
بازار می خرند.
- بالاق (شلوار):
شلوار زنان ترکمن در قسمت بالای زانو، پارچه ای ساده و با دوختی گشاد است. از زانو به سمت مچ پا
باریک می شود و با بخش باریک آن حداقل به طول 10 سانتی متر، سوزن دوزی می شود. این بخش معمولا مچ پا را
می پوشاند. در لبه ی شلوار که با مچ پا در تماس است نوار سیاهی می دوزند به پهنای یک
تا یک و نیم سانتی متر که « بالاق یوپ » نام دارد. بخش های فوق، در زیر پیراهن
و کاملاً پوشیده است.
- قوشاق (شال کمر):
کمربندی از پارچه است که در هنگام بارداری به دور کمر می بستند. امروزه این
رسم منسوخ شده است.
آلادنگی:
آلادنگی را زیر روسری می گذراند تا
آن را در سر محکم و ثابت نگه دارد و
ومخصوص زنان شوهردار است.
یاشماق:
به معنی پوشانیدن بخشی از چهره است و در اصطلاح به بخشی از یایلیق / روسری
نازک و طرح دار گفته می شود که زن ترکمن در هنگام برخورد با مردان غریبه ، دهان
خود را با آن می پوشاند و نشانۀ حجب و حیا محسوب می شود.
چاشو:
چاشو در بین زنان ترکمن، حکم چادر را در بین زنان فارس دارد. این پوشش معمولا
از جنس ابریشم است و در روزگاری نه چندان دور (حدود 50 سال پیش) مورد استفاده زنان
مسن بود. چاشو انواعی دارد و عموما به شکل مربع است که آن را از وسط تا کرده، به
شکل مثلث بر سر می انداختند.
چارقد:
چارقد روسری منقش به طرح ها و رنگ های متنوع و گران قیمتی است که ریشه های
کناری آن را پورچیک می نامند و معمولا در بیرون از خانه استفاده می کنند به طوری
که آلادنگی در زیر آن قرار می گیرد.
چاروود:
روپوشی بود پالتو مانند که حاشیه های دامن، یقه و سر آستین ها را سوزن دوزی می
کردند. این پوشش، مخصوص زمستان و به هنگام راه رفتن به مهمانی بود و از پارچه های
مخمل به رنگ های سبز یا آبی یا قرمز دوخته می شد. امروزه استفاده از چاروود
منسوخ شده است و جز در بقچه های مادر بزرگ ها یا مجموعه نمایشگاه ها در جای دیگر یافت نمی
شود.
کفش:
كفش زنان تركمن را غالباً هنرمندان محلی می‌دوختند. كفش‌هایی نظیر گل میخ‌لی، قیرما كفش با نوك برگردان و پاشنه‌ای بلند در میان آنها استفاده می‌شد.
زنان تركمن از زیورآلات گوناگونی‌استفاده می‌كردند كه از آن جمله است :
آچارباغ و ساچ‌باغ كه نوعی موبند زینتی است. گول‌یقه، قولاق‌حالقا یا گوشواره كه انواع مختلفی چون آیلی حالقا، تومارچاقلی‌حالقا دارد. بیله‌زیک یا بوزه لیک ، دستبندی بود كه بر مچ دست می‌بستند و تمامی زیورهای فوق توسط زرگران و نقره‌كاران هنرمند تركمن ساخته می‌شد.
پوشاک اصیل و سنتی تركمنی كم كم جای خود را به مصنوعات كارخانه‌ای داده است و زیورهای زیبا و قدیمی را نیز اكثر خانواده ها به فروش رسانده و به جای آن از انواع زیورآلات طلایی (و بر خلاف قدیم ندرتاً نقره‌ای) رایج در تمام كشور استفاده می‌كنند، بگونه‌ای كه امروزه تركمن جوهرات سنتی خویش را باید از لابلای آلبوم‌ها و یا در غرفه‌های موزه جستجو كند. به گزارش خانم شهروز
آق آتابای در وبلاگ پوشاک سنتی زنان ترکمن در جریان اجرای برنامه یكدست سازی فرم البسه و كشف حجاب زنان كه در سرتاسر كشور توسط رضاخان به اجرا در آمد، مناطق تركمن نشین نیز از این قاعده مستثنی نبود و اهالی این منطقه نیز در جریان این‌برنامه ضررهای مادی و معنوی بسیاری را متحمل شدند. عمال رضاخان به زور روسری زنان را برمی داشتند و به مردان نیز لباسهایی با شكل و فرم بیگانه و غربی می‌پوشاندند. تحت این فشارها، رفته رفته هویت و شكل لباس سنتی رنگ باخت و عوامل دیگری چون یكجانشینی و انقیاد تركمنها و نیز تسلط
فرهنگهای بیگانه بر آنان مزید علت بود و تجدد و نوگرایی نیز از جمله این عوامل و تسریع دهنده آن بود. البته پس از اقدامات رضاخان در تغییر لباس، وضعیت پوشاك سنتی تركمنی هرگز به آنچه كه پیش از آن بود بازنگشت و امروزه در میان جوانان لباسهایی با فرم و مدل روز به كار می‌رود.
