کلُنلی که به موسیقی ایران روح و نظم کلاسیک بخشید

علینقی وزیری

کلُنلی که به موسیقی ایران

 روح و نظم کلاسیک بخشید

تصنيف" بسته ي دام" او را می شنوید‎

 

شادروان روح الله خالقی، آهنگساز بزرگ و رهبر فراموش نشدنی ارکستر گلها، کتابی دارد تحت عنوان "تاریخ موسیقی ایران". او در این کتاب شرح زندگی کلنل علینقی وزیری را نوشته است.

روح کلام و نوشته او در معرفی وزیر اینست که نمی توان سرگذشت موسیقی ایرانی را نوشت و از یاد برد تعالیم و آثار استاد وزیری را. حتی مرحوم بنان نیز باهمه غروری که داشت و خود را شاگرد هیچ موسیقی دانی نمی دانست، در یگانه مصاحبه ای که به همت مسعود بهنود از او باقی مانده از کلنل وزیری حداقل بعنوان تشویق کننده خود برای آواز خوانی یاد می کند!

خالقی از شاگردان کلنل وزیری بود. از هفده سالگی که سن نوجوانی است و سر به هوائی، اما خالقی سر به هوا نبود و دامن کلنل وزیری را از کف نداد.

خالقی می نویسد:

"کلنل کیست که من شیفته اش شدم. این بود جواب قلبم؟ مضرابش چون چکشی خوش آهنگ بر تار می خورد. انگشتان کشیدۀ لاغر استخوانیش سیم ها را با قدرت می نواخت و لرزش دستش تار و پود وجودم را می لرزاند.

کلنل وزیری که نام نظامی اش را از سابقه خود در ارتش گرفته بود در قزاقخانه در لباس افسری سری پر شور از عشق وطن داشت و با مشروطه طلبان دورۀ استبداد همراه شد. او بعد ها از بزرگان موسیقی ایران شد و موسیقی را نت نویسی کرد و به آن نظم کلاسیک داد.

در این یادداشت کوتاه، از ذکر نام آثار بزرگ او می گذرم و تنها به چند نکته در مورد کارهای آوازیش اشاره می کنم.

کلنل وزیری آواز را بسیار دوست داشت. اما سبک خواندن او با اصول دکلاماسیون تطابق داشت و نه با آواز سنتی. استاد وزیری نه بلند خوانی می کرد و نه به صدایش تحریر می داد و از چهچه زدن نیز بشدت پرهیز داشت. او آهنگ ها را مطابق با کلام شعر تنظیم می کرد تا شعر را فدای آهنگ نکند. وزیری رسم دیرینه تکرار جملات و تم ها را که بار اول می خواند و بار دوم نوازنده جوابش را تکرار می کرد، بر هم زد، بطوریکه ارکستر پس از خاتمۀ جملات آهنگ دیگری می نواخت و از تکرار تم ها خبری نبود. آهنگ که پیش از وزیری بدون مقدمه با شعر شروع می شد، دیگر نه با نغمه های شاعرانه که با "درآمد" آغاز شد. کلنل این تغییرات را که زمانی در نزد شنودگان عجیب می نمود عادت همگان کرد و در میان مردم جا انداخت. او صدای پسر عمویش عبدالعلی وزیری را دوست داشت. خیلی ها بر این نظرند که تاکنون هیچ خواننده ای نتوانسته است آهنگ های کلنل را به خوبی پسر عمویش بخواند. عبدالعلی وزیری قطعۀ بسته دام را خواند که البته در این ویدئو آن را با صدای محمد صادق اسحاقي می شنوید. شعر آهنگ از گل گلاب است، شاعری که مورد توجه استاد وزیری بود.  کلنل در جستجوی ترانه سرایی بود که او را درک کند. گل گلاب ساده می سرود، کلامش خوش آهنگ بود. او برخلاف سایر شعرا به موسیقی و نت آشنایی داشت و کلمات را در چهارچوب وزن آهنگ به جا و مناسب می سرود. دیری نپایید که گل گلاب به تشویق و پی گیری کلنل کلام شیوا و بی تکلفش را در خدمت موسیقی استاد درآورد و  شاعر آهنگ های وزیری شد. گل گلاب دوست وزیری بود و در مورد این دوستی چنین سرود:

 

خوشا آن کس که دارد یار عاقل

به او بسته امید و دیدۀ دل

که بار زحمت دنیا بمنزل

به تنهایی رساندن هست مشکل