باغ شازده ماهان جواهری آویخته بر سینۀ کویر



 

باغ شاهزاده ماهان در کنار ارگ بم در لیست ثبت جهانی یونسکو قرار دارد. در زمستان امسال (1392)، مؤسسۀ بین المللی یونسکو به سازمان میراث فرهنگی هشدار داد که بخش خصوصی، ساختمان های باغ را به اقامتگاه گردشگران مبدل کرده است و این فعالیت ها، نقض قوانین ثبت جهانی محسوب می شوند. این مؤسسه رسماً اعلام کرد که هرگونه تغییر و باز سازی اماکن تاریخی ثبت شده، باید زیر نظر یو نسکو و با اجازۀ مستقیم مسئولین آن انجام شود. در غیر اینصورت باغ شاهزاده ماهان از لیست ثبت جهانی خارج می گردد. در حال حاضر قسمتهایی از بنا های باغ در اختیار بخش خصوصی، هتل، رستوران و کافی شاپ قرار گرفته است که به پذیرایی مشتریان خود که اغلب از طبقۀ متمول اند، می پردازد. در واکنش به این هشدار، مسئولین سازمان میراث فرهنگی خبر از تصمیماتی دادند که مبنای آن محدود کردن فعالیت بخش خصوصی است. اما هنوز باید در انتظار تغییرات سریع و ضروری در جهت حفظ این بنا بود. تا چه حد فعالیت های شرکت های خصوصی مانع از بازدید عموم مردم از این مکان تاریخی خواهند شد، پرسشی است که هنوز بدون پاسخ باقی مانده است.

باغ شاهزاده ماهان واقع درحوالی شهر کرمان و در دامنه کوه‌های تیگران، یک "باغ تخت" ایرانی به شمار میرود که از نظام هندسی و دقیقی برخوردار است. معماران قدیم  برای مقابله با آب و هوای اقلیم خشک ایران، از تناسبات ریاضی بهره می گرفتند و در بسیاری از موارد با قرار دادن کوشک در بالاترین نقطۀ و وجود تپه های مرتفع و شیب  های طبیعی، باغ سازی پلکانی را ابداع نمودند. محور سازی شمالی- جنوبی، استفاده از اشکال هندسی مربع و مستطیل در طراحی کوشک، ایوان، باغ و به دنبال آن در نحوۀ کاشت و ترکیب بندی گیاهی نقش اساسی و قابل ملاحظه ای را ایفا می کرد.

آب از نقاط دوردست با کمک حفر چاه و قنات برای آبنمای سراسری که شریان اصلی بود تأمین می شد. نهرهای فرعی در جدول بندی منظم در آبشر ها تقسیم می گردیدند. فواره ها و آبشار ها، زینت بخش این نظم و وحدت سازی باشکوه بودند. در باغ شاهزاده ماهان عناصر بیرونی بر محور اصلی که ستون فقرات باغ بود سازماندهی شده بودند. همه از گذرگاه، گیاهان تا شبکه های آبرسانی در یک امتداد و در جهت تقویت افق و گستردگی دید باغ طراحی شده بودند. معماران و سازندگان از اصل مرکزیت که از سنت های فرهنگی ساخت آن دوران بود پیروی می کردند. عمارت باغ توسط عبدالحمید میرزای فرمانفرما ملقب به ناصرالدوله که عموی مریم فیروز بود در دورۀ یازده سالۀ حکمرانی وی بر کرمان ساخته شد. این عمارت دارای سردرورودی بسیار مجللی است که در مدخل باغ، با دو اشکویه و ایوان های طاق قوسی و سایبان های سنتی چشم اندازی به فضای ممتد و جهت دار باغ دارد.

حرکات پلکانی آب، رقص فواره ها و زمزمۀ جویبار ها در کنار درختان سر به فلک کشیده، سرو ها و کاج های همیشه بهار و عمارتی که به مانند نگین الماس در دل کویر می درخشد، همه زیر مجموعه ای است از باغ شاهزاده ماکان که جهانیان در تکاپوی حفظ ارزش معنوی آنند.آیا سازمان میراث فرهنگی موفق به حفظ و پاسداری ازاین مکان تاریخی خواهد شد. آیا بنا ها و باغ شاهزاده ماکان در لیست ثبت جهانی یونسکو باقی خواهد ماند؟