در شهر نایین خانه ای در دوران صفویه بنا شد که هنوز پابرجاست والگویی برای
خانه های تاریخی کویر مرکزی ایران محسوب میشود. خانۀ پیرنیا متعلق به "قاضی
نورالهدی" حاکم شهرنایین و جد دکتر حسین فاطمی بود و در دورۀ قاجار به خاندان
پیرنیا رسید و به همین نام شهرت یافت. این خانه در سال 1349 مرمت شد و سرانجام در
سال 1373 به موزه مردم شناسی شهر نایین اختصاص یافت. نقاشی های دیواری نمایشگر صحنه هایی از داستان خسرو و شیرین هفت پیکر نظامی
گنجوی و قصۀ یوسف و زلیخای جامی، به همراه نقوش ارسطوره ای و گچبری های نفیس، فضای
داخل خانه را مزین نموده اند. این خانه دارای یک معماری درون گرا است. نمای بیرونی
بنا بدون تزیینات، ساده است و در مقابل، نمای درونی آن با پنجره های مشبک و یزدی
بندی و رسمی بندی ها ی با شکوه، چشم هر بیننده را به خود مجذوب می کند. در طراحی درون گرای خانه های کویری به
تیپولوژی دیگری از معماری برمی خوریم که
" گودال باغچه" و یا " باغچال" نام دارد و مختص مناطق گرم و
خشک است. در دوران صفویه، در حیاط اندرونی "گودال باغچه" ای در داخل زمین،
یک طبقه پایین تر از سطح خیابان می ساختند و در آن درختانی چون انجیر، پسته و
انگور می کاشتند. حوض و استخر "
گودال باغچه" امکان دسترسی به قنات را فراهم می کرد و در برخی موارد با شبکۀ
پیچیدۀ آب های زیرزمینی مرتبط می شد وگاه در حوضچه ها ی آن آب فراوان و روانی جریان
می یافت. دور تا دور فضای گودال و حیاط مرکزی، رواق های سرپوشیدۀ نیمه باز و راهرو
مانند، به اتاق ها و دالان های زیرزمین خانه وصل می شدند و هوای مطبوع و خنکی را در
فضای های مرتبط جریان می دادند. "باغچال" خانه پیرنیا و اتاق های مجاور آن
نیز، بخش تابستان نشین خانه را تشکیل می داد. درون گرایی در ساخت خانه های کویری موجب می شد که فضا ها خود به عامل حفاظتی
در مقابل نور، حرارت و صدا مبدل شوند. همچنانکه طراحی این بنا ها خود گریزی بود از
تابش شدید و مستقیم نور خورشید." گودال باغچه" را به شکل متقارن و مستطیل
شکل می ساختند تا بنا را در مقابل زمین لرزه مقاوم تر کند.
"باغچال" خانه پیرنیا
